جشن سَده، یکی از جشن‌های ایرانی، است که در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه؛ چم، آبان روز ( زرتشتیان -روز مهر) از ماه بهمن، برگزار می‌شود .
در شامگاه دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از روزهای پیشین در کیان ( مرکز ) شهر یا آبادی یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، این جشن آغاز می‌شود.
نگرش نام گذاری سده
نگرش دیگر اینکه سده نامور، صدمین روز زمستان است؛ از آغاز زمستان (یک آبان ماه) تا ۱۰ بهمن که جشن سده‌است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰روز و ۵۰شب بوده‌است؛ و به فرنود اینکه از این روز به پس آدم به آتش دست پیدا کرده‌است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.
یکی دیگر از فرنودهای گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را، همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند؛ از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می‌شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می‌شد برابر ۴۰ روز است؛ و به سبب اینکه آتش (نماد گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و ابزار دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین سبب روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک تا یک اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب (چهل شب و روز) است.
برخی دانشمندان نام سده را گرفته‌شده از سد (صد ) می‌دانند؛ ابوریحان بیرونی می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث -پدر نخستین- درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. ”»
بن مایه ویکی پدیا
بن مایه فرتور: استکهلمیان ،
