مناظره در زبان امروز به گفت‌وگوی رو در رو برای سنجش اندیشه‌ها و یافتن برتری استدلال گفته می‌شود. این واژه عربی است، اما در پارسی سره می‌توان برابرهایی نیرومند و ریشه‌دار به کار برد: گفتمان، گفتاورد و ستیهش.
هم‌سخن‌های دیگر برای مناظره
- گفتمان → گفت‌وگوی ژرف و ساخت‌مند.
- گفتاورد → سخنی که در برابر سخن نهاده می‌شود.
- نگرگویی → بازگویی و سنجش دیدگاه‌ها.
- هم‌پرسه → پرسش و پاسخ دوجانبه.
- ستیهش / ستیهیدن → کشاکش در گفتار.
گفتمان
- «گفتمان» از «گفت» + «مان» ساخته شده و به معنای گفت‌وگوی ژرف، پیوسته و سامان‌مند است.
- در جهان امروز، «گفتمان» بار علمی و اجتماعی دارد؛ یعنی فرایندی که در آن اندیشه‌ها در درازای زمان شکل می‌گیرند و دگرگون می‌شوند.
📌 نمونه‌ها:
- «گفتمان عدالت اجتماعی در میان دانشجویان جایگاه ویژه‌ای دارد.»
- «در گفتمان دینی، واژه‌ها بار معنایی ژرف‌تری می‌یابند.»
گفتاورد
- «گفتاورد» از «گفت» + «آورد» ساخته شده و به معنای سخنی در برابر سخن دیگر است.
- این واژه بیشتر به مناظره‌ی ادبی و فرهنگی نزدیک است؛ جایی که اندیشمندان و سخنوران سخن خویش را در پاسخ یا نقد دیگری می‌آورند.
📌 نمونه‌ها:
- «در انجمن ادبی، گفتاوردی میان دو شاعر در گرفت.»
- «کتاب تازه‌ی او، گفتاوردی است با دیدگاه‌های نویسنده‌ی پیشین.»
ستیهش / ستیهندگی
- «ستیهش» یا «ستیهندگی» از ریشه‌ی کهن «ستیهیدن» به معنای جنگیدن، کشاکش، پیکار می‌آید.
- در گفتار امروز، می‌تواند به معنای جدال و کشاکش گفتاری باشد، به‌ویژه زمانی که مناظره از چارچوب آرام و سازنده فراتر رود.
📌 نمونه‌ها:
- «همایش به جای گفتمان آرام، به ستیهش میان دو گروه کشیده شد.»
- «ستیهندگی در شبکه‌های اجتماعی بیشتر به برانگیختن خشم می‌انجامد تا آشکار کردن حقیقت.»
چرا هم‌نگری؟
- «نگر» در پارسی به معنای نگاه و دیدگاه است.
- «هم» به معنای همراهی و برابری است.
- پس «هم‌نگری» یعنی نهادنِ نگاه در برابر نگاه و سنجش اندیشه‌ها در کنار هم.
هم‌نگری در فرهنگ ایرانی
ایرانیان از دیرباز به گفتاورد و رای‌افگنی اهمیت می‌دادند. نشست‌های دانشوران، بزم‌های ادبی و حتی آیین‌های سیاسی همواره جایگاهی برای هم‌پرسه و نگرگویی بوده است. این نشان می‌دهد که «مناظره» تنها وام‌واژه‌ای نو نیست، بلکه ریشه در رفتار فرهنگی ایرانیان دارد.
برآیند
- اگر گفت‌وگو سامان‌مند و ژرف باشد → گفتمان.
- اگر سخن در برابر سخن نهاده شود → گفتاورد.
- اگر کار به کشاکش و جدل برسد → ستیهش / ستیهندگی.
این سه واژه به‌روشنی لایه‌های گوناگون «مناظره» را در پارسی سره بازمی‌نمایانند.
چکیده ای از این جستار 👇👇
📜 مناظره؛ گفتمان یا ستیهش؟
در پارسی، به جای «مناظره» می‌توان از واژه‌های ریشه‌دار و خوش‌آهنگ بهره گرفت:
🔹 گفتمان: هنگامی‌که دو یا چند تن با آرامش و خردورزی دیدگاه‌های خویش را می‌گویند و می‌شنوند. نمونه:
«گفتمان درباره آینده کشور، راه‌های نوین می‌گشاید.»
🔹 گفتاورد: هنگامی‌که سخن یک تن در برابر سخن دیگری نهاده می‌شود. بیشتر در زمینه دانشی و اندیشه‌ای به کار می‌رود. نمونه:
«گفتاورد دانشوران، روشنگر راه آیندگان است.»
🔹 ستیهش / ستیهندگی: هنگامی‌که دو سویه، سخن را با چالش و پافشاری بر باور خویش دنبال می‌کنند. نمونه:
«ستیهش اندیشمندان، گرچه پرآتش است، ولی آتش روشنی‌بخش می‌افروزد.»
بنابراین «مناظره» در پارسی می‌تواند گفتمان دوستانه باشد یا ستیهش سخت؛ بستگی به شیوه سخن گفتن و گوش سپردن دارد.
